‘Blue zone’ Cartesius: onderzoek naar sociale verbinding
“Gemeenschapsvorming draagt bij aan een betere gezondheid en een langer leven.”
Wat kenmerkt een goede (stads)wijk, een leefbare en gezonde buurt waar bewoners zich prettig, veilig en met elkaar verbonden voelen? Dat onderzoeken verschillende partijen in de Utrechtse nieuwbouwwijk Cartesius. De GGD coördineert het onderzoek. “Zonder sociale structuren blijven straten leeg en anoniem.”
“Moet je zien”, zegt Delilah Sarmo, communitymanager namens de gemeente Utrecht, terwijl ze wijst naar een twintigtal houten, net ingezaaide moestuinbakken. “Het idee voor een moestuin waar mensen lekker buiten bezig kunnen zijn en elkaar ontmoeten, komt van de wijkbewoners zelf. Ze hebben de moestuin ook ontworpen en ingericht. Er zijn picknickbanken geplaatst, met kerst was er een borrel en half mei een groot buurtfeest. Allemaal tekenen dat de gemeenschapsvorming in Cartesius goed op gang begint te komen.”
Na een jaar bijna dagelijks actief te zijn geweest in Cartesius, een wijk in aanbouw in Noordwest Utrecht, heeft Delilah Sarmo haar opdracht nagenoeg voltooid: zichzelf overbodig maken. Op 1 juli dit jaar eindigt haar professionele betrokkenheid bij de wijk.
Tekst gaat door onder de afbeelding.
Spin in het web
Als communitymanager was het Sarmo’s taak om bewoners te ondersteunen bij het nemen van initiatieven om hun buurt leefbaar, gezond, inclusief en veilig te maken. Aspecten die de bewoners zelf benoemden als waardevol voor een fijne gemeenschap. “Ik fungeerde als een spin in het web”, zegt ze. “Een aanspreekpunt in de wijk voor bewoners en betrokken partijen. Zeker als een wijk nog nieuw is, is het belangrijk dat iemand partijen bij elkaar brengt en initiatieven ondersteunt. Want draagvlak was er in deze wijk van begin af aan – op de startbijeenkomst voor de gewenste moestuin kwamen al veertig mensen – maar hoe en waar begin je? Daar heb ik geprobeerd aan bij te dragen.”
“Er zit een enorme organisatiekracht bij de huidige bewoners en zij weten elkaar te mobiliseren.”
Het helpt daarbij, aldus Sarmo, als er geld beschikbaar is, zoals in Cartesius. “Dat maakt het makkelijker om ideeën en wensen van bewoners te realiseren. Maar daar hangt een creëren van een gemeenschapsgevoel niet van af. Mijn rol is tijdelijk en uiteindelijk moeten de bewoners het zelf en met elkaar doen, en willen. Gelukkig is het enthousiasme van bewoners in deze wijk heel groot. Als ik zie hoeveel er in een jaar al tot stand is gekomen. Er zit een enorme organisatiekracht bij de huidige bewoners en zij weten elkaar te mobiliseren, dus ik heb er alle vertrouwen in dat ze daarmee doorgaan.”
Tekst gaat door onder de afbeelding.
ZonMw
Het onderzoek naar gemeenschapsvorming genaamd Bouwen aan een Gezonde Gemeenschap in Cartesius vloeit voort uit het programma Gezonde Leefomgeving Integrale Aanpak (GLIA) vanuit ZonMw, een organisatie die zich richt op onderzoek en vernieuwing op het gebied van gezondheid en zorg en welzijn. Bij het project in Cartesius zijn meerdere partijen betrokken. Onder andere het Universitair Medisch Centrum Utrecht, de gemeente Utrecht, de NS en spoorbeheerder ProRail als (voormalige) grondeigenaren, de projectontwikkelaars die de wijk bouwen en woningcorporatie Portaal. De GGD coördineert en faciliteert het project.
“Als GGD maken we ons sterk voor de publieke gezondheid. Gemeenschapsvorming kan bijdragen aan een betere gezondheid en een langer leven”, zegt Inès Youssef, adviseur gezonde leefomgeving bij de GGD. “Dat verklaart mede onze betrokkenheid bij dit project.”
Er heeft al een soortgelijk project in de wijk Leeuwesteyn in het Utrechtse Leidsche Rijn gelopen. Youssef: “De ervaringen die daar zijn opgedaan zijn vastgelegd in het boekje ‘Stenen maken nog geen buurt’. Daarin staan aanbevelingen over hoe je communityvorming en verbinding in een wijk tot stand kunt brengen en ondersteunen. Die aanbevelingen, zoals de aanstelling van een communitymanager in de eerste fase van een nieuwbouwwijk hebben we in Cartesius toegepast.”
Maar het project Cartesius strekt verder dan alleen deze wijk, aldus Youssef. “We willen met onze betrokkenheid bij Cartesius niet alleen bijdragen aan een gezonde, verbonden gemeenschap hier, maar ook nieuwe standaarden zetten voor gemeenschapsvorming in nieuwbouwwijken. Het is de bedoeling dat de ervaringen en kennis die we opdoen in Cartesius in een nieuwe uitgave van ‘Stenen maken nog geen buurt’ aan bod komen. Met onze beleidsadviezen kunnen andere gemeenten en regio’s hun voordeel doen bij het ontwikkelen van nieuwe wijken en buurten.”
Tekst gaat door onder de afbeelding.
Blue zone
Dat juist Cartesius als te onderzoeken project is uitgekozen, heeft ook te maken met het feit dat de buurt streeft naar de pijler van de Blue zones. Blue zones zijn plekken op aarde waar mensen gezonder zijn en ouder worden dan elders. Journalist Dan Buetter van het tijdschrift National Geographic ontdekte dat blue zones in onder meer Japan, Californië en Sardinië een aantal dingen gemeen hebben. Behalve voeding, beweging en zingeving speelt ‘sociale inbedding’ een grote rol. Met andere woorden: mensen die deel uitmaken van een gemeenschap en dus niet eenzaam zijn, leven langer en gezonder.
Dat beaamt Michel Poulin, emeritus hoogleraar & senior onderzoeker aan onder meer de Katholieke Universiteit van Leuven. Hij was half mei in Nederland als spreker op het Blue Zone Festival in Amersoort, en hield op het buurtfeest van Cartesius dat ook die week plaatsvond een korte toespraak. Poulin deed onderzoek naar eeuwelingen op Sardinië, een van de blue zones op de wereld. Zijn boodschap: wil je gezond oud worden, zorg dan dat je deel uitmaakt van een gemeenschap. “Dat kan je familie zijn, maar ook vrienden en kennissen of buurtgenoten, maakt niet uit. Het belangrijkste is dat je bent ingebed bent in een gemeenschap, waardoor je actief blijft en niet vereenzaamt. In een gemeenschap kun je wat betekenen voor anderen, wat bijdraagt aan zingeving.”
Met het beëindigen van de activiteiten van communitymanager Delilah Sarmo is de betrokkenheid van de partijen bij Cartesius niet ten einde. De komende jaren worden de ontwikkelingen in de wijk intensief gemonitord. Dan zal moeten blijken in hoeverre de eerste stappen die nu zijn gezet op het gebied van gemeenschapsvorming duurzaam zijn.
Tekst gaat door onder de afbeelding.
Uitdaging
Dat kan nog een uitdaging worden, aldus Sarmo, omdat de wijk in deze beginfase nog een betrekkelijk homogene samenstelling heeft en bewoners in dezelfde levensfase zitten. Mensen hebben gemeenschappelijke interesses en kunnen zich dus al snel met elkaar verbonden voelen.
Maar met de jaren zal de samenstelling van de bevolking veranderen omdat er ook sociale huurwoningen, zorgwoningen en luxe koopwoningen verrijzen in Cartesius. Lukt het met een meer diverse bevolking ook om de nu nog prille gemeenschapsvorming voort te zetten en uit te bouwen? Sarmo: “Niet alle mensen zullen verbinding zoeken. Sommige mensen willen in hun eigen kring blijven en gewoon prettig wonen. Dat mag natuurlijk ook. Het is belangrijk dat initiatieven vanuit de buurt flexibel zijn en ruimte bieden aan uiteenlopende behoeften.”
Daarnaast speelt volgens haar de inrichting van de fysieke ruimte een belangrijke rol. “Nu zijn er in Cartesius nog veel open plekken. Dat geeft de huidige bewoners lucht en ruimte. Maar straks komen er veel meer huizen. Hoe bewaak je dan de kwaliteit van de openbare ruimte, hoe voorkom je dat het te druk wordt en mensen zich niet meer prettig en veilig voelen? Die vraag speelt niet alleen in deze wijk, maar in alle steden. De openbare ruimte zodanig inrichten dat deze de verbinding in de wijk bevordert en inspeelt op de verschillende behoeften van de bewoners, zal in nieuwe wijken ook veel aandacht moeten krijgen.”
